De dood enzo

De dood enzo

We raken de dagen kwijt. Wanneer we waar waren en waar we naar toe gaan (gelukkig hebben we een schema, dit keer wel!). Je denkt eens aan thuis maar ook weer niet. Aan het werk en aan ons bedrijf en dan is die gedachte weer weg. Maar in Toraja land in midden Sulawesi moest ik wel heel erg aan ons uitvaartbedrijf denken want de Toraja’s hebben een heel speciale begrafeniscultuur en gedachtengoed dat met die begrafenis te maken heeft.

Kijk bij ons denk je zelf aan je eigen uitvaart en je wilt er vooral niet je kinderen mee belasten. In Toraja het tegenovergestelde. Daar worden de kinderen opgevoed met maar één mantra namelijk: ‘Goed leren op school, hard werken en veel sparen want jullie moeten onze begrafenis betalen’. Daar doen wij niet aan, je denkt zelf na over je uitvaartwensen, je regelt een koopsompolis of een verzekering of je zet er geld voor opzij. En gaat dat allemaal niet lukken of is er niemand die je uitvaart wil/kan regelen dan is er de gemeente (die waar je gestorven ben) die een eenvoudige begrafenis regelt en financiert. In Toraja land is dit allemaal ondenkbaar!

Volgens onze gids Martin heeft de Toraja cultuur een groot voordeel, nl. de kinderen doen allemaal goed hun best op school en ze hebben goede banen en werken hard want ja die begrafenis! Dus hun hele leven denken en werken ze voor de begrafenis van hun ouders en dat zo van generatie op generatie door. En er even niet aan denken bestaat niet want bij alle stappen in hun leven worden ze aan dit levensdoel herinnerd.

De Toraja’s hebben moedig stand gehouden met hun begrafenis gedachtengoed want de Christelijke bekeringsdrift in vooral de koloniale tijd (In Toraja zie je veel kerken en af en toe een moskee) en de invloed van de islam hebben geen vat gekregen op hun begrafenis cultuur.

Wij doen aan broodjes en koffie en misschien een wat meer uitgebreide catering. ‘Hoeveel mensen komen er? En doen we dan één of twee of meer broodjes per persoon? Dit geldt ook voor de eventuele bitterballen of stroopwafels. En wat moet dit allemaal wel niet kosten?’

Nee, dat doen ze in Toraja anders. Er worden hier buffels en en varkens geofferd tijdens de begrafenis die trouwens dagen duurt. Live geslacht dus. Zij geloven dat de geest van de geofferde dieren de dode zal helpen de weg naar het hiernamaals (zij noemen dat Puya, de Nieuwe Wereld) te vinden.

Wij hadden ook een uitnodiging om naar een begrafenis te gaan maar dat hebben wij afgeslagen. Mijn oogpotlood is al vegan en dierproefvrij dus laat staan dat ik naar het doden van dieren ga kijken. (Moest wel even denken aan vroeger. Wij woonden naast Bram en Mies op de Voorstraat in Lekkerkerk. Bram was slager en ik zie mezelf nog als klein meisje over het hek van de slachterij hangen terwijl Bram een koe of kalfje slachtte. De tijden veranderen….)

Bij ons is de uitvaartcultuur natuurlijk ook wel veranderd want er wordt meer gegeten en gedronken en steeds vaker wordt het leven van de overledene gevierd. Maar in vergelijking met hier toch minder groots en wij noemen een begrafenis geen feest. En bij ons is er ook echt een verschil tussen rijk en arm.

Hier zie je aan het aantal mensen en buffels en varkens hoe rijk iemand is en tot welke klasse iemand behoort. ‘En de arme mensen vroegen’’, wij aan Martin. Ja, die misschien één buffel. Wat ons onwaarschijnlijk leek want een gevlekte buffel met blauwe ogen kost al 20.000 euro of meer. Een bruine buffel is goedkoper maar dan toch veel geld. Als het waar is natuurlijk. Na even doorvragen zei Martin dat rijst en kip dan ook voldoet, voor de arme mensen dus.

Iedereen van dezelfde clan komt op de begrafenis. Niks geen besloten kring of in stilte of via een rouwkaart of advertentie. De clan weet het overlijden want ze wonen vaak bij elkaar en de clan weet ook wie het verder moeten weten. Er kunnen 100 mensen komen maar ook 1000 of meer. Rijke mensen hebben meer begrafenisdagen dan arme mensen, de middenklasse zit er tussenin. In ieder geval moeten er buffels geslacht worden, veel of weinig. Hoeveel varkens werd ons niet duidelijk.

De buffels liepen vroeger in het rijstveld om het land te bewerken met de ploeg. Maar nu worden de buffels vertroeteld en vetgemest. Er zijn hier trouwens geen buffels genoeg, er is een hele buffelhandel met Sumatra en er zal ook wel schaalvergroting in de buffelhandel plaatsvinden schat ik. Maar als ze nog in leven zijn hebben ze een goed leven in tegenstelling tot de dieren die bij ons worden geconsumeerd.

Stel je hebt nog niet genoeg gespaard voor de begrafenis of moeder of vader gaat eerder dood dan gepland. Dan is er geen man overboord want de dode blijft na balseming nog even op aarde tot er wel genoeg geld is. Dat kan jaren duren. De overledene wordt in de achterkamer van de Tongkonan gelegd. Een Tongkonan is een typsich Torajaans huis met een dak met een boog die je vanuit de Puya laat neerdalen en je ook weer naar Puya laat terugkeren. Tegenwoordig woont men niet meer in een Tongkonan maar in een modern huis dat er achter gebouwd is.

Men gelooft trouwens dat een overledene nog niet dood is zo lang zij nog niet begraven zijn. Zij noemen dat ziek en praten ook tegen de (voor ons) dode en nodigen hem/haar uit om mee te eten.

Maar als het dan zo ver is en de begrafenis is er, dan wordt er dus geslacht en gegeten en gedronken. Het is geen verdrietig afscheidsfeest want naar de Nieuwe Wereld gaan betekent geloven in een leven na dit leven. Ik kon niet begrijpen of er ook gerouwd wordt en of er wel verdriet is.

Bij ons kies je een begraafplaats uit en kun je nog kiezen uit verschillende soorten graven. In feite huur je het graf en wordt het eens opgeruimd, want ja ruimtegebrek. Soms heb je bij ons nog eeuwigdurende graven, mijn opa en oma Stoppelenburg liggen in zo’n graf.

Hier is het graf blijvend en wordt er niet geruimd. Op de laatste dag van het begrafenisfeest wordt het lichaam begraven. Het lichaam wordt op een baar naar het graf gedragen.

Wij hebben een aantal soorten graven bezocht: De antieke, hangende graven, de rotsgraven en de moderne (boven de grond staande) mausoleums. Vaak zijn het familiegraven waar generaties in begraven wordt, simpelweg tot het vol is. 

Vooral het antieke, hangende graf was bijzonder. In de grot werd de kist met overledene hoog op balken geplaatst vanwege de (wilde) dieren. Maar het hout van de kist bezweek door de tijd heen waardoor er nu overal in deze grot schedels, botten en in elkaar gezakte kisten lagen.

Wij bezochten ook nog een kinderboom. In de boom werden kindjes van nog geen jaar oud (zonder melktandjes) begraven. De gedachte hierachter is dat, door het lijkje in een uitholling van de boom te leggen, het kindje de bescherming van de baarmoeder verkrijgt. De boom geeft ook witte sap, net als moedermelk. Door het begraven in deze boom zouden de kwade geesten geen vat op de kwetsbare kinderziel hebben. Voor de kindjes werden ook offers gebracht. Je ziet in de boom ook de verdeling in de drie kasten: de hoogste klasse bovenin etc. Martin vertelde nog dat voor de arme kindjes ook een ei als offer voldeed omdat een ei symbool staat voor geboren worden.

Er zijn nog maar zes kinderbomen, door het uithollen zakken de bomen in elkaar. Hoe het nu verder gaat met het begraven van kindjes tot 1 jaar werd ons niet duidelijk.

Je weet precies waar een begrafenis is of komt want er worden grote stellages van bamboe gebouwd. Er is in Toraja heel veel bamboe, van dik tot dun. Een bruiloft duurt hier trouwens maar één dag! Onderweg zie je overal bruiloften en hier in Toraja hebben we ook diverse begrafenissen in het voorbijgaan gezien.

Nou collega’s, ik denk niet dat hier werk voor jullie is. Niks geen voorbesprekingen, depositofonds Stoppelenburg, DELA-verzekering, rouwkaarten, beeldpresentaties, broodjes, facturen versturen of wat dan ook. De kinderen weten wat te doen want sparen voor buffels en varkens en de rest en hard werken om dat allemaal voor elkaar te krijgen! En de ouders zijn niet ongerust, want het is met de paplepel ingegoten.

Dag Martin”, zeiden wij aan het eind van de twee dagen duren rondleiding. : “Heb een goed leven maar vooral een goede begrafenis”! Hij wenste ons hetzelfde.

PS: Bij de rots graven staan tau-tau poppen op balkons. Het zijn levensechte afbeeldingen van de overledenen en zijn op ware grootte gemaakt. Ze waken over de levenden, ze houden de slechte zaken tegen met de naar beneden gerichte linkerhand en ontvangen het goede met hun naar de hemel gerichte rechterhand.